БАЙГАЛИЙН НӨӨЦИЙН БҮРТГЭЛ

Байгалийн нөөц, ашигт малтмалын хайгуул ба үнэлгээний зардал бүртгэлийн тухай ойлголт

Байгалийн нөөц СТОУС-6

Байгалийн нөөц нь хүний гараар бүтээгдээгүй, байгальд байдаг, хүмүүсийн оршин тогтнох үндэс болдог ус, хөрс, ургамал, амьтан гэх мэт болон шууд ба бол боловсруулц ашигладаг ашигт малтмал хамаарна.

·      Лицензыг биет бус хөрөнгөөр бүртгэж аваад хорогдлыг нь жил бүр хөрөнгө ба үнэлгээний хөрөнгөрүү шилжүүлнэ.

·      Мөн хайгуу хийхтэй холбоотой ашигласан хөрөнгө, тоног төхөөрөмж гэх мэтийн элэгдэлийн зардлыг хөрөнгө ба үнэлгээний хөрөнгөрүү шилжүүлнэ.

·      Хайгуул хийхтэй холбоотой шууд гарсан зардлуудыг мөн адил хайгуул ба үнэлгээний хөрөнгөрүү оруулна.

·      Хөрөнгө ба үнэлгээний үр дүнд ашигт малтмалын ордыг ашиглах нь тодорхой болсон үед хөрөнгө ба үнэлгээний хөрөнгийн нийт дүнг байгалийн нөөцийн ордны өртөгт шингээж шилжүүлнэ.

·      Үр дүнд орд газар болохооргүй бол хөрөнгө ба үнэлгээний хөрөнгийн нийт дүнг тайлант хугацааны зардлаар хүлээн зөвшөөрнө.

Байгалийн нөөцийн шинж

·      Ашигт малтмалын орд нь ихэнх тохиолдолд газрын хэвлийд далд байдаг

·      Ашигт малтмалыг олборлосны дараа зөвхөн онцгой тохиолдолд л байгалийн жамаар нөхөн сэргээгдэх бололцоотой, нөөц нь олборлох явцад багасч аажмаар дуусах

·      Ашигт малтмалын нөөцийн хэмжээ, тогтоц чанарыг үзүүлэлтүүдийг зөвхөн геологи хайгуулын судалгаанд үндэслэн ойролцоогоор иодорхойлж болно.

Байгалийн нөөцийн анхны өртөг

·      Худалдан авалтын өртөг (байгалийн нөөцийн эрэл хайгуул хийх өмчлөлийн эрх худалдан авахад төлсөн мөнгө, илрүүлсэн нөөц худалдан авахад төлсөн мөнгө гэх мэт орно.)

·      Хайгуулын зардал (Хөрөнгө ба үнэлгээний хөрөнгө)

·      Ашиглалтын зардал (Биет болон биет бус)

Стоус 6 Ашигт малтмалын хайгуул ба үнэлгээ

СТОУС 6-г зөвхөн ашигт малтмалын хайгуул ба үнэлгээтэй холбоотойгоор гарсан зардлуудыг бүртгэхэд хэрэглэнэ.

Уг стандартад хамаарахгүй хайгуул ба үнэлгээнд орохгүй зардлууд

·      ААН-н тодорхой хэсэг газарт хайгуул явуулах эрх зүйн зөвшөөрөл авахаас өмнөх ашигт малтмалын нөөцийн хайгуул ба үнэлгээний зардлууд

·      Техник эдийн засгийн үнэлгээ хийж, ашиглах боломжыг тогтоосны дараах зардлууд

1.   Хайгуулын лиценз авах ба хайгуул хийх

·      Агаарын зураг авах

·      Томограф, геологи, геохими, геофизикийн судалгаа хийх

·      Өрөмдөг хийх, суваг малтах, сорьц дээж авах

2.   Үнэлгээ хийх

Илрүүлсэн орднб нөөцийг тогтоох, олборлолт хийх ашигтай эсэхийг тодорхойлох олборлолт хийх боломжийг тодорхойлох, цааш орлохгүй болвол хөрөнгө ба үнэлгээний хөрөнгийг тайлант хугацааны зардал

3.   Бэлтгэл ажил

·      Зам хонгол гаргах

·      Урьдчилан хөрс хуулалт ба уурхайн ам гаргах

4.   Бүтээн босголт

Ашигт малтмал олборлох болон уурхайн ажилчдын ажтллах нөхцөлийг хангах

5.   Үйлдвэрлэл явуулах

6.   Уурхайг хаах

7.   Нөхөн сэргээлт

Монгол улсын ашигт малтмалын тухай хууль

Монгол улсын ашигт малтмалын хуульд зааснаар хуулийн этгээд хайгуулын тусгай эрх авсны дараагаар тухайн талбайд хайгуул хийх эрхтэй болдог бол хайгуулын тойм судалгааг тусгай зөвшөөрөлгүй хийх боломжтой.

Ашигт малтмал:

Геологийн хувьсал өөрчлөлтийн дүнд газрын гадаргуу түүний хэвлийд үүсч бий болсон аливаа хэрэгцээнд ашиглаж болох байгалийн байдлаараа байгаа эрдсийн хуримтлал

Ашигт малтмалын орд:

Геологийн хувьсал өөрчлөлтийн дүнд бүрэлдэн тогтож анхлан үүссэн чулуулагтайгаа нэг орон зайд байрлаж байгаа эрдсийн хуримтлал

Ашигт малмалын шороон орд:

Анхлан үүссэн чулуулаг, орон зайнаасаа өгөршил, элэгдэл механик үйл явцын дүнд сарнин салж, дахин хуримтлагдаж улмаар үе, давхрага байдалтай байгаа эрдсийн хуримтлал

Анх бүртгэх:

Хайгуул ба үнэлгээний хөрөнгийг анх анхны өртгөөр нь хэмжинэ.

Хайгуул ба знэлгээний хөрөнгө: аж ахуйн нэгжийн бүртгэлийн бодлогын дагуу харангаар хүлээн зөвшөөрсөн хайгуулын үнэлгээний зардлууд

·      Хайгуулын лиценз, зөвшөөрөл авах

·      Томограф, геологи, геохими, геофизикийн судалгаа

·      Хайгуулын өрөмдлөг

·      Цооног гаргах

·      Сорьцлолт

·      Орд газрын техник эдийн засгийн урьдчилсан үнэлгээ хийх

·      Лаборторийн ажил хийх

Хайгуул ба үнэлгээний хөрөнгөд орохгүй зардалууд

·      Ерөнхий удирдлагын зардал болон борлуулалтын зардал

·      Эдийн засгийн нөөц тодорхойлсноос хойшхи ашигт малтмалын ордыг ашиглах болон боловсруулахад гарсан зардал

·      Лиценз авахаас өмнөх зардал

Хөрөнгө ба үнэлгээний зардал

Аж ахуйн нэгж хайгуул хийх эрх авснаас хойшхи уг ордын ашигт малтмалын нөөцийг ашиглах боломжийг техник эдийн засгийн урьдчилсан судалгаагаар тогтоох хүртэл гарч байгаа ашигт малтмалын хөрөнгийн үнэлгээний үеийн зардлууд

Нийтлэг зардлыг хуваарилах

Хайгуулбн хэд хэдэн талбайг хамран гарсан зардлыг хайгуулын талбай, ажлын хэмжээ, өрсөлдлөгийн ажлын хэмжээ гэх мэт-д харьцуулан хувиарилна.

Элэгдүүлэх

Байгалийн нөөцийг үйл ажиллагааны аргаар, шавхагдалыг тооцож элэгдүүлнэ. Байгайлийн нөөцөөс салгагдах боломжтой хөрөнгйиг ашиглалтын хугацаанд, салгагдах боломжгүй хөрөнгийг уурхайн хугацаа болон хөрөнгийн хугацаа хоёрын аль багад элэгдүүлнэ.